RINGMUSSEN IN DE WIJK
Sinds 2014 woon ik in een buitenwijk van Delft
waar in de tuin meteen al groepjes Ringmussen foerageerden.
Mijn
verbazing was groot omdat deze vogeltjes, variërend van enkelingen tot 25
exemplaren, in mijn tuin voorkwamen.
Aan de randen van de Gemeente Delft
werd, in die tijd al, de Ringmus nog zelden gezien. In mijn nieuwe wijk
werden
tot dan toe nooit grotere aantallen dan vier vogeltjes gemeld.
Volwassen Ringmus 04 03 2016 Delft
Ik besloot, omdat de Ringmus in Nederland hard achteruit gaat en
voedselgebrek één van de oorzaken is, de soort eens
flink te verwennen
door ze jaarrond te voeren met de zaden van Pluimgierst. Ik had al snel door
dat ze veel andere zaden
van het mengsel dat ik voerde op de grond
gooiden en deze bolletjes er tussenuit pikten om op te eten. In de winter
hang
ik soms een pindasilo op, dat vinden ze ook heerlijk.
Ze namen elk jaar hun jongen mee om ze in de tuin te voeren.
Ringmussen op Gierst 31 10 2021 Delft
Ringmussen op pindasilo 25 05 2018 Delft
Ze namen elk jaar hun jongen mee om ze in de tuin te
voeren.
Ringmus voert jong
31 05 2015 Delft
Ringmus voert jong
07 07 2018 Delft
Verder maakte ik een kleine maar diepe
vijver met daarin een plateau van stenen zodat vogels erin konden badderen
en uit
konden drinken. Voor mussen zorgde ik apart dat er steeds wel
ergens een hoop vers zand lag om ook daarin te kunnen badderen.
Ringmus neemt bad in de vijver 09 10 2020
Delft
Ringmus neemt zandbad 13 06 2018 Delft
Ringmus jueniel neemt zandbad 04 07 2018
Delft
Ook hing ik houten Koolmezenkasten op en maakte de openingen wat groter
om te kijken of er Ringmussen gingen broeden.
Er is in die 10 jaar wel
gebaltst en wat met sprietjes naar één van de kasten gesleept maar tot een
broedgeval heeft het helaas
niet geleid.
Het foerageren ging al die jaren goed totdat er
plotsklaps - na op vakantie te zijn geweest in augustus 2023 - geen Ringmus
meer in de tuin te bekennen was. Die radiostilte bleef aanhouden totdat
er ruim een jaar later in oktober 2024 weer twee
vogels opdoken.
Het zijn prachtige maar ook gezellige vogeltjes en
je gaat ze echt missen. Ik dacht regelmatig; ‘wat zou er aan de hand kunnen
zijn’?
Wat mist er? Dat probeerde ik uit te zoeken. Op internet is heel
wat te vinden over factoren die van belang zijn in het leven
van de Ringmus.
En wat blijkt, zoals je hieronder kunt lezen, ze hebben het absoluut niet
makkelijk!
Het zou geweldig zijn om een aantal van deze
voorwaarden hier in de omgeving, waar ze nog minimaal voorkomen, te
versterken.
Dat wil ik op z’n minst proberen en mijn volgende stap zal
dan ook zijn om instanties, die daartoe in staat zijn (zoals Staatsbosbeheer
en de Vogelwacht Delft) hierin te betrekken.
Gezamenlijk valt er
waarschijnlijk een goed plan te maken, waarbij je dan ook kunt denken
aan de hulp of medewerking van mensen
uit de wijk om bijvoorbeeld nestkasten
te plaatsen of een lapje grond met de juiste zaadvormende planten aan te
leggen.
Wanneer er nieuws is zal ik dat melden.
AFNAME VAN DE
RINGMUS (Passer montanus)
Wereldwijd worden ze niet met uitsterven
bedreigd, maar er zijn regelmatig grote dalingen geweest in de West-Europese
populaties van Ringmussen, deels als gevolg van
veranderingen in landbouwpraktijken en een verlies van winterstoppelvelden.
1
Ringmus wintergroep
op platteland 23 10 2011 Koudekerke
De sterke afname van het aantal Ringmussen is waarschijnlijk het gevolg van
de intensivering en specialisatie van de landbouw,
met name het
toegenomen gebruik van herbiciden. Door de overgang van gemengde naar
gespecialiseerde landbouw en het
toegenomen gebruik van insecticiden is
ook de beschikbare hoeveelheid ongewervelde prooien voor nestjongen
verminderd.
1
Tussen 1960 en 1980 vonden voor mussen de meeste nadelige ontwikkelingen in
het landbouwsysteem plaats. In de loop van
deze periode werd de grote
afname ingezet en daalde het aantal Ringmussen in ons land jaarlijks met 5 %.
2
Verder eisen infectie door parasieten, ziekten en
predatie door roofvogels hun tol. De gemiddelde levensduur van de Ringmus
is ongeveer twee jaar.
1-4
Een
Ringmus, die na een jaar geslachtsrijp is, heeft dus gemiddeld maar één jaar
de tijd om voor nageslacht te zorgen.
VOEDSEL
De zaden die
Ringmussen eten zijn divers en meten tussen de twee en zeven millimeter.
Een voorbeeld van winterzaden van plantensoorten die graag gegeten worden zijn;
Europese Hanenpoot - Echinochloa crus-galli, Groene Naaldaar - Setaria
viridis, Pluimgierst - Panicum miliaceum, Gewoon
Varkensgras -
Polygonum aviculare en Melganzenvoet - Chenopodium album.
3
Deze plantensoorten
zijn allemaal in de wijk aanwezig. Maar of dat genoeg is, kun je je afvragen. Waar
groeit nog onkruid?
Er wordt veel gemaaid,
gebladblaasd, gebrand en gebezemd.
Bij ons foerageren Ringmussen
dus jaarrond in de tuin, op
de silo met Pluimgierstzaden, dus niet alleen als het vriest.
Dat zou al een teken aan de wand kunnen zijn waar het gaat om voedselgebrek.
Moerasgebieden spelen ook een cruciale rol doordat ze voorzien in voldoende
diversiteit en beschikbaarheid van ongewervelde
prooien om de jongen
succesvol groot te brengen. Genoemd worden prooien zoals; insecten,
pissebedden, duizendpoten, spinnen
en hooiwagens.
1
Naast onze wijk is een smalle moerasstrook van 150 bij 500 meter aanwezig
die daarin zou moeten kunnen voorzien.
Ringmus met insect
22 04 2021 Delft
BALTSEN
Begin september
hebben volwassen en jonge vogels van het eerste broedsel de rui achter de
rug en nemen in de morgen in de
kolonie deel aan de herfstbalts.
4
Ringmus doet om 13.15 u. in de middag zijn herfstbalts met veertje in
mijn
tuin I Compilatie 20 10 2020 Delft
Ook in december werd er in mijn tuin nog gebaltst.
Ringmus baltst in onze appelboom I Compilatie
02 12 2020 Delft
Nestplekken worden daarbij door die paren bezet.
Later in september en begin oktober nemen er steeds meer geruide
vogels
deel aan de balts, de beste nesten zijn dan al bezet. Omdat die ook in de
winter worden gebruikt om in te slapen,
zit er voor de overige vogels
niets anders op dan op slaapplaatsen te blijven roesten, ook als het vriest.
Dat maakt de kans op overleving voor deze vogels een stuk kleiner.
4
Tot midden september brengt de helft van de groep
de nacht nog door op de gezamenlijke slaapplaats. Eind oktober zoeken ze
nestruimtes op voor de nacht. Begin november dooft de herfstbalts uit en
vliegen de vogels in de ochtend meteen naar de
foerageergebieden om daar een
grote groep te vormen.
4
Wanneer de temperatuur in januari boven het
vriespunt komt beginnen Ringmussen met de voorjaarsbalts. Baltsen kost tijd
en
energie en beneden deze temperatuur is de balans met de tijd die
nodig is om voedsel te zoeken negatief.
4
In mei heb ik elders in Nederland nog sociale balts waargenomen van twee
mannetjes voor één vrouwtje
Twee mannetjes
Ringmussen baltsen rond 14.26 u. voor een vrouwtje I Compilatie 17 05 2016 nabij Galathese
Haven
NESTKASTEN
(76,5% versus 33,5%)
blijkt uit een Spaans onderzoek. Vogels die nestelden in houtbetonkasten
hadden eerder een partner, een
kortere incubatietijd en meer
broedpogingen per seizoen. Het voortplantingssucces was hoger in houtbeton,
misschien omdat de
synthetische nesten 1,5 °C
warmer waren dan hun houten tegenhangers. 5
Voor mij is deze wetenschap een reden om nu zo’n
kast aan te schaffen en op te hangen. Ik hoop dat ik nog op tijd ben met
deze
aanpassing omdat het al december is.
BROEDEN
Wanneer de temperatuur
in het voorjaar tussen de 8 en 10 °C is starten ze al met het afbouwen van
het nest. Bij een temperatuur
boven 10 ⁰C beginnen ze met het leggen van
eieren. Afhankelijk van de temperatuur ergens tussen begin en eind maart.
Het broeden gaat door tot half augustus, waarbij het mannetje alleen in
de middag broedt.
4
Het nest van de Ringmus is gebouwd in een
natuurlijke holte in knotwilgen of boomgaarden, een gat in een gebouw of
het in onbruik geraakte nest van een Ekster of Ooievaar.
Er wordt van alles aangesleept, droge
grasstengels, dunne takjes,
plantenwortels, reepjes boombast. Daarna
bekleden ze het met dons, wol, mos, haar van vee of huisdieren.
1
Bij de laatste categorie is de kans groot dat daar giftige
antivlooienmiddelen aan zitten.
Nabij een groepje huizen in de buurt heb ik drie nesten in natuurlijke
holtes aangetroffen in een hoge Es en wat lagere boompjes,
later zag ik
daar geen Ringmussen meer bij.
Ringmussen bij nest
in de buurt 22 04 2021 Delft
Ringmussen bij nest
in de buurt 22 04 2021 Delft
Het plots verdwijnen van de Ringmus in mijn tuin zou theoretisch kunnen
samenhangen met het ruimen van een 30 meter lange
oude knotwilghaag bij
een boerderij hemelsbreed op 300 meter bij mijn huis vandaan, in de periode
rond mijn vakantie in
augustus 2023. Maar zeker weten doe ik dat niet.
De legselgrootte bij de Ringmus is tussen 3 en 8
eieren, maar gemiddeld worden 5 eieren gelegd die samen 50% van het
lichaamsgewicht van het vrouwtje bedragen. Wanneer er vroeg begonnen wordt
met de leg wordt er meestal een tweede
of een derde legsel geproduceerd.
Eerste legsels zijn, zeker als ze vroeg beginnen, wat kleiner dan tweede
legsels. Derde
legsels komen bij twee derde van de populatie voor en
zijn nog kleiner.
4
Gemiddeld legt een paartje 13.1 eieren in een
seizoen, waarvan 8.7 jongen het nest verlaten. Tot aan het volgende
broedseizoen
overleeft maar 15 - 20 % van die jongen. Maar 3 - 6%
overleeft ook het volgende jaar en 1 - 2% het daaropvolgende jaar. Gaandeweg
de leg begint het broeden en regelmatig zijn er dan ook een paar jongen
die wat later uit het ei komen. Ongeveer 78% van de eieren
komt uit.
4
De eerste 10 dagen is de overlevingskans van de
jongen stukken kleiner als het koud of regenachtig weer is. Het is voor de
ouders
dan niet mogelijk genoeg voer te verzamelen én de jongen warm te
houden. De windrichting kan soms ook een rol spelen wanneer
die
rechtstreeks op de opening van de nestholte staat. Het verlies aan
uitgekomen jongen kan dan oplopen naar tussen 15 - 20 %.
4
DISPERSIE
Na het verlaten
van het nest blijven de jongen nog twee tot zes weken in de nabijheid van de
kolonie. Later voegen ze zich samen
tot grote zwermen in velden aan de
rand van een dorp of plaats. Ongeveer 20 % van de jonge vogels migreert al
in augustus naar
andere groepen in de omgeving . De groepen slapen elk
jaar op hetzelfde plekje.
4
Bij ons in de wijk is dat in Riet, Bamboe of dichte bosjes, in elk geval
op plekken waar predatoren ze niet makkelijk te pakken krijgen.
De meeste
jonge Ringmussen sluiten zich aan bij andere zwermende jongen en komen later
niet meer als broedvogels terug op hun
geboorteplaats.
4
ZIEKTES EN GEVAREN
Mussen
nemen regelmatig een water-, zand- of zonnebad om parasieten te
verwijderen. Toch lukt dat niet altijd en raken ze
alsnog geparasiteerd
en spelen parasieten mogelijk ook een rol bij de achteruitgang van vogelsoorten.
Samen met andere factoren kan
dat werken als een optelsom.
Waarschijnlijk zijn er meer oorzaken aan te wijzen, dus wie er nog een weet
mag het zeggen!
o
Bijvoorbeeld micro-parasieten (virussen en een deel van de bacteriën)
kunnen vogels besmetten.
Er zijn Salmonella infecties bekend. Ook de H5N1 variant van het
pluimveegriepvirus is in China aangetoond in Ringmussen.
1
o
Ook endo-parasieten (malaria-parasiet en lintwormen) kunnen in landen
waar ze voorkomen vogels besmetten.
o
Ectoparasieten, zoals schurft, luizen, mijten en teken waaronder de
tekensoort Ixodes frontalis maken vogels ziek.
Van deze laatste tekensoort die in ons land voorkomt en in struiken en
bamboe leeft, waarin zangvogels als Ringmussen
vaak in groepen overnachten, kunnen de vrouwtjes gevaarlijk zijn. Ze kunnen
vogels verlammen, wat kan leiden tot sterfte
door infestatie. Deze teek komt niet voor in nestkasten of holen, waar
Ringmussen broeden, waardoor de jongen minder risico
lopen. 6
Ringmussen kunnen daar dan weer wel te maken krijgen met de adulte
vrouwelijke Ixodes arboricola ('boomholte-teek').
Deze teek wordt waarschijnlijk in een nestkast of hol opgelopen tijdens het
slapen. Als het hol opnieuw gebruikt wordt tijdens
het broedseizoen, kunnen de jongen van deze teek zich voeden op nestjongen.
Deze soort wordt niet als schadelijk beschouwd,
zeker niet wanneer ze in lage aantallen aanwezig is. 6
Ringmus met teek 10
12 2024 Delft
Van mijten van het geslacht Knemidocoptes is bekend dat ze populaties
besmetten, wat resulteert in laesies op de benen en
tenen.
1
o
Predatie door Boomvalk in zomer, Sperwer in herfst – winter.
4
In mijn tuin vingen adulte mannetjes Sperwers ook Ringmussen.
en jongen een kansje wagen.
Adult mannetje
Sperwer met Ringmus in de tuin 17 02 2022 Delft
Adult mannetje
Sperwer met Ringmus in de tuin 04 12 2020 Delft
o
De reeds genoemde problemen door landbouwgif als herbiciden en
pesticiden.
1
Ook bestrijdingsmiddelen tegen
vlooien en teken
via uitgevallen honden- en
kattenhaar.
Maar ook gif (onlangs tijdens een onderzoek gevonden) in goedkoop strooivoer
voor vogels. 7
o
Het tekort aan nestholten voor jongen uit tweede en derde legsels die
daardoor buiten moeten slapen waardoor ze een flink
verlaagde overlevingskans hebben.
4
Ringmus in de
sneeuw 10 12 2017 Delft
Of zoals ik zelf constateerde een tekort aan nestholten met een goede
invliegopening, zodat het verenkleed intact blijft.
Ringmus met
slijtage op de borst 05 04 2022 Delft
o
De meeste ringterugmeldingen betroffen overigens doodgereden vogels
op wegen.
4
Dit laatste zal in mijn rustige 30 km wijk niet zo’n vaart lopen.
BRONNEN
1
https://en.wikipedia.org/wiki/Eurasian_tree_sparrow
2
Willem van Manen - Huismus en Ringmus in Nederland meer dan 40 jaar
gevolgd - Limosa 93 (2020), 49-58
Zie hier de PDF van dit artikel
3
Pierre Maréchal - De Huismus, Passer domesticus, krijgt veel
aandacht, maar hoe staat het met de Ringmus, Passer montanus? -
Het Vogeljaar 52 (6)2004
Zie hier de PDF van dit artikel
4
Jan Pinowski - Fecundity,
mortality, numbers and biomass dynamics of a population of the tree sparrow
(Passer m. montanus L) -
Komitet ekologiczny - Polska Akademia Nauk (Tom XVI, Nr 1) - Warszawa
1968
5
Vicente García-Navas, Luis Arroyo, Juan José Sanz & Mario Díaz -
Effect of nestbox type on occupancy and breeding biology of Tree
Sparrows Passer montanus in central Spain - Ibis (2008), 150, 356–364
Zie
hier de PDF van het artikel
6
Dieter Heylen
- Infecties veroorzaakt door teken, persoonlijke
informatie n.a.v. artikel
in Nature Today
Onderzoeksgroep Evolutionaire ecologie, Departement
Biologie, Universiteit Antwerpen (2012)
7 Pesticide Action Network Nederland - Insecticiden in vogelzaad. Zie hier de PDF van het onderzoek
DANK
Met hartelijke dank aan Dieter Heylen voor het geduldig antwoorden van mijn
mails!